Innovatiekracht ontwikkelen? Waarom creatief denken de belangrijkste vaardigheid is voor de toekomst

Simone, wat zie jij als de grootste uitdaging waar organisaties voor staan?

Organisaties vinden het moeilijk om vernieuwende oplossingen voor complexe problemen te vinden. De wereld verandert in een steeds sneller tempo, en wat vroeger werkte, gaat je nu niet meer verder helpen. We hebben een fundamenteel andere manier van denken nodig. Met onze oude manier van denken lossen we nieuwe problemen niet op. Daarom is het essentieel dat organisaties een cultuur creëren en omarmen waarin creatief denken en innovatiekracht centraal staan. Dat is de sleutel tot succes.

Ik zie ook dat er binnen veel organisaties te weinig of onjuiste kennis is over hoe je creatief denken en innovatiekracht kunt vergroten en optimaal kunt benutten. Daardoor houden ze vast aan methoden die niet werken en hen niet helpen om tot écht vernieuwende oplossingen te komen. Dat is een gemiste kans op vooruitgang.

Ik zie ook dat er binnen veel organisaties te weinig of onjuiste kennis is over hoe je creatief denken en innovatiekracht kunt vergroten en optimaal kunt benutten. Daardoor houden ze vast aan methoden die niet werken en hen niet helpen om tot écht vernieuwende oplossingen te komen.

Ik ben natuurlijk heel benieuwd hoe jij organisaties daarbij helpt. Maar first things first: wat is het verschil tussen creatief denken en innovatiekracht?

Creatief denken is het proces waarbij je nieuwe ideeën bedenkt en buiten de bestaande kaders treedt. Het gaat om alternatieve oplossingen verkennen, vastgeroeste denkpatronen doorbreken en frisse invalshoeken voor problemen of uitdagingen genereren.

Innovatie gaat over het vermogen om die creatieve ideeën om te zetten in concrete toepassingen die waarde toevoegen. Ik heb het graag over innovatiekracht: hoe ontwikkel je een idee door en zorg je ervoor dat het echt landt? Hoe neem je mensen daarin mee en hoe ga je om met weerstand? Je hebt niets aan een prachtig idee dat niemand omarmt.

Oftewel: innovatie is niet mogelijk zonder creativiteit, maar creativiteit leidt niet altijd tot innovatie. Vanuit de wetenschap is dit hoe we het definiëren, maar in de praktijk lopen de termen vaak door elkaar heen.

Innovatie is niet mogelijk zonder creativiteit, maar creativiteit leidt niet altijd tot innovatie.

Helder. Laten we het zo gaan hebben over hoe je tot oplossingen kunt komen. Nu ben ik benieuwd: wat zie je organisaties nu doen om creatief denken aan te wakkeren?

Wat je nog steeds ziet is het gebruik van brainstormen. Veel wetenschappelijk onderzoek laat zien dat dit niet effectief is. Het doel van brainstormen is om zoveel mogelijk vernieuwende ideeën op tafel te krijgen, maar dat resultaat wordt niet bereikt. Mensen die individueel ideeën genereren hebben uiteindelijk meer én betere ideeën.

Wat je nog steeds ziet is het gebruik van brainstormen. Veel wetenschappelijk onderzoek laat zien dat dit niet effectief is.

Waarom is brainstormen dan niet effectief?

Als iemand in een groepssetting een idee deelt, dan zijn we geneigd die gedachtelijn te volgen. Dan krijg je dus geen diversiteit aan ideeën, maar één idee dat opgevolgd wordt door de rest van de groep. En dan is er ook nog een heel simpele, cognitieve verklaring: als jij praat, kan ik niet nadenken. Dus als ik dan net een nieuw idee te pakken had, is dat idee weer weg.

Ook kan social loafing optreden: in een groep zijn we geneigd ons aan te passen aan de persoon die de minste moeite doet. Je denkt dan: ‘ik heb wat goede ideeën gedeeld, het is wel goed zo’. Als een hele groep bijvoorbeeld aan het touwtrekken is, dan gaat iedereen net iets minder moeite doen dan dat je individueel zou doen. Dat zie je ook bij brainstormen.

En een training waar je de rechter hersenhelft stimuleert om creatiever te worden? Dat zie ik ook veel voorbij komen.

De gedachte achter deze trainingen is dat creativiteit zich in de rechterhersenhelft bevindt. Maar daar is helemaal geen bewijs voor. De hersengebieden die belangrijk zijn voor creativiteit zijn verspreid over beide hersenhelften. Het is een mythe dat creativiteit uitsluitend in één hersenhelft zou plaatsvinden. Het is juist de samenwerking tussen verschillende hersengebieden in beide hersenhelften die creatief denken mogelijk maakt.

Welke methoden zijn dan wel effectief om creativiteit te stimuleren?

Ik krijg vaak de vraag of we dan nieuwe hersenen nodig hebben om problemen op te lossen. Dat is uiteraard niet zo. De kunst is om te leren hoe we onze creativiteit en probleemoplossend vermogen zo optimaal mogelijk kunnen benutten. Het gaat om informatie anders waarnemen en verwerken, zodat we in staat zijn om nieuwe verbindingen te leggen. Dat is waar creatief denken uiteindelijk om draait.

De kunst is om te leren hoe we onze creativiteit en probleemoplossend vermogen zo optimaal mogelijk kunnen benutten. Het gaat om informatie anders waarnemen en verwerken, zodat we in staat zijn om nieuwe verbindingen te leggen. 

Er zit namelijk veel in de weg wat ons creatief vermogen afremt. Onze hersenen hanteren allerlei biases die ons denken, onze emoties en ons gedrag sturen. Biases zijn vuistregels die helpen om snel alle informatie die er op ons afkomt te verwerken. Zo houden we energie over voor andere dingen. Evolutionair gezien is dit heel nuttig, want ze helpen ons te overleven, maar ze kloppen niet altijd en ze kunnen ons in de weg zitten als we op zoek zijn naar vernieuwende oplossingen.

Ze gaan heel onbewust en automatisch ‘aan’, waardoor je in een beperkte oplossingsruimte terechtkomt waar je niet wilt zijn. Ze creëren eigenlijk een soort tunnelvisie. We nemen bijvoorbeeld relevante informatie niet waar, of we interpreteren de vraagstelling op een manier die ons in de weg zit om tot oplossingen te komen.

Heb je daar een voorbeeld van?

Zeker! Kijk naar deze afbeelding. Op welke parkeerplek staat de auto?

Ik heb van alles geprobeerd, maar ik zie de oplossing niet. Wat gaat hier mis?

Probeer eens om dit vanuit een ander perspectief te bekijken. Als je de afbeelding omdraait, dan lees je de getallen ondersteboven. Dan zie je dat de nummers eigenlijk in een volgorde staan: 86, … , 88, 89, 90, 91. De oplossing is dus ‘87’. Dit eenvoudige voorbeeld laat zien dat iets wat aanvankelijk onoplosbaar lijkt, duidelijk wordt zodra je letterlijk en figuurlijk een andere invalshoek kiest. Hoe we denken en handelen, bepaalt in grote mate of we erin slagen oplossingen te vinden. Dit geldt ook voor complexe vraagstukken. Creatief denken gaat over anders kijken en anders denken, het is écht essentieel voor innovatiesucces en wendbaarheid.

We moeten dus eigenlijk biases proberen te deactiveren en op een andere manier leren denken om tot vernieuwende oplossingen te komen. Hoe doe je dat?

Het is onmogelijk om biasvrij te worden. Als ik jou zeg “denk niet aan een roze olifant”, dan werkt dat absoluut niet. Net zo weinig werkt het als ik zeg “ik wil nu dat je je biases uitschakelt en creatief bent!”. Het werkt wel om mensen bewust te maken welke biases hen in de weg zitten als ze zoeken naar vernieuwende oplossingen. Je kunt er gerichte interventies op inzetten. Zo voorkom je dat mensen onbewust in een tunnelvisie gaan denken.

Bij ACT – Room for Innovation doen we dat bijvoorbeeld met Virtual Reality (VR). In VR kunnen we cognitieve en emotionele belemmeringen wegnemen. Dit maakt diepere niveaus van creatief denken toegankelijk en dat resultaat kunnen traditionele programma’s vaak niet zo gemakkelijk realiseren. Ik neem mensen stap voor stap mee in hoe ze een probleemoplossende mindset kunnen ontwikkelen en reik ze nieuwe denktechnieken aan. Het is een soort serious game. Het helpt mensen om oplossingen te vinden voor hun vraagstuk en om innovatievaardigheden aan te leren.

Een individu of team trainen in creatief denken is mooi, maar het liefst focus ik me ook op het systeem. Dat systeem moet echt mee om duurzame verandering teweeg te brengen.

Een individu of team trainen in creatief denken is mooi, maar het liefst focus ik me ook op het systeem. Dat systeem moet echt mee om duurzame verandering teweeg te brengen. Veel managers en leiders worstelen met de vraag hoe ze op de lange termijn creativiteit ontwikkelen, en hoe ze innovatiekracht onderdeel kunnen maken van hun organisatie-DNA.

Hoe zorg je dan dat je als organisatie meer innovatiekracht ontwikkelt?

Als je creativiteit en innovatiekracht in je organisatie wilt inbedden, is het belangrijk dat je beseft dat er op verschillende niveaus in de organisatie actie nodig is. Individuele medewerkers, teams en de organisatiestructuur zijn onderdelen die met elkaar samenspelen. Als leider ben je net als een dirigent van een orkest: je zorgt ervoor dat alle onderdelen perfect op elkaar zijn afgestemd—niet om samen muziek te maken, maar om de innovatiekracht optimaal te benutten.

Je kunt bijvoorbeeld je medewerkers creatiever maken of creatieve mensen aannemen. Maar als de organisatie creativiteit niet stimuleert of zelfs afremt, dan bloedt het dood of vertrekken die creatieve mensen al snel. Als je op één niveau aan knoppen gaat draaien, in dit geval het niveau van de individuele medewerker, vraagt dat vaak ook iets op een ander niveau. Dus zie het als een totaalpakket: wat kun je doen op het niveau van het individu, het team of de organisatie? Daar ligt de crux voor innovatiesucces.

Als de organisatie creativiteit niet stimuleert of zelfs afremt, dan bloedt het dood of vertrekken die creatieve mensen al snel.

Dan ben ik natuurlijk benieuwd wat je op die niveaus kunt doen…

Als je op teamniveau innovatiekracht wilt vergroten, dan wil je kijken naar de sociale dynamieken binnen teams die innovatie kunnen stimuleren of juist tegenwerken. Er zijn randvoorwaarden voor succesvolle innovatie binnen teams, en we weten hoe je een optimaal team vormt of het maximale uit een bestaand team haalt.

Heb je bijvoorbeeld diversiteit in denkstijlen? Mensen uit verschillende afdelingen en disciplines samenbrengen bevordert innovatiekracht, doordat verschillende perspectieven samen komen. Maar diversiteit in een team betekent nog niet dat het team ook buiten de bestaande kaders denkt en erin slaagt om met alternatieve oplossingen te komen. Daarvoor moet je starre manieren van denken doorbreken. Innovatie vraagt daarnaast ook om veel soorten talent: de ene medewerker is goed in het idee bedenken, de andere in het uitwerken. Daar wil je ook rekening mee houden in de teamsamenstelling.

En hoe kun je je organisatie inrichten om innovatie te bevorderen?

Er is niet één antwoord op die vraag. Het is goed om te kijken of er ruimte geboden wordt om te experimenteren. Dus geef je er als organisatie fysiek de tijd voor en richt je de werkomgeving zo in dat vernieuwende ideeën kunnen ontstaan?

Daarnaast is innoveren een kwetsbaar proces. Het vraagt wat van je om je nek uit te steken en ideeën te delen. Er komt ook een groot onzekerheidscomponent bij kijken: je weet nog niet zeker of het gaat werken. Mag je fouten maken en dingen ontdekken? Een cultuur van psychologische veiligheid is essentieel: mensen moeten zich veilig voelen om risico’s te nemen zonder angst voor negatieve consequenties.

Een cultuur van psychologische veiligheid is essentieel: mensen moeten zich veilig voelen om risico’s te nemen zonder angst voor negatieve consequenties.

Besef vooral dat innovatie veel onderdelen van de organisatie raakt. Innovatie is van ons allemaal en niet van één afdeling.

Welke taak ligt hier voor leiders?

Als leider heb je een cruciale rol. Vaak komen er mensen in de lead die innovatie belangrijk vinden en daar zelf goed in zijn, maar dat is niet hetzelfde als kennis en tools in handen hebben die de innovatiekracht van een organisatie vergroten. Innovatie is een proces waar ook allerlei psychologische aspecten bij komen kijken. In contact met het team wil je monitoren: wat gebeurt er met de groepsdynamiek en op welke emoties moet ik ingaan? En hoe haal ik mensen uit hun starre manier van denken en handelen? We onderschatten hoe veel kennis van cognitie, gedrag en sociale processen nodig is om succesvol te innoveren. Het is dus essentieel om als manager of (proces)leider te snappen: hoe kan ik de innovatiekracht vergroten op verschillende organisatieniveaus?