In de Postacademische opleiding Persoonlijke Ontwikkeling komt het model van McAdams vaak aan bod. Waarom heb je hiervoor gekozen?
Tijdens mijn research voor het opzetten van de opleiding kwam ik het boek van McAdams tegen en dat was echt een eye-opener. De wetenschap werkt als iedere andere industrie: iedereen wil beroemd worden. En dat doe je door nieuwe ideeën en theorieën te introduceren. Maar McAdams hoefde schijnbaar niet beroemd te worden, want zijn model vergelijkt juist alle wetenschappelijke inzichten die we al hebben, en voegt die samen tot één overzichtelijk geheel. Het is helemaal niet zo bekend, terwijl het een uitstekende helikopterview geeft op alle theorie over persoonlijkheid en coaching; precies wat ik met de opleiding ook wilde doen en wat uiteindelijk ook is gelukt.
Houd ons niet langer in spanning: hoe ziet het model eruit?
McAdams geeft drie lagen van persoonlijkheid, die gedurende je leven worden gevormd. De eerste laag is de kern en die is er al vanaf je geboorte; de persoonlijkheid die genetisch is bepaald. Dat wat je van je ouders meekrijgt. Deze beschrijft hoe jij je over het algemeen gedraagt en is eigenlijk bijna niet te veranderen. Als iemand jou onverwachts begroet op straat en je bent angstig aangelegd, dan kun je daarvan schrikken. Terwijl iemand die minder angstig is misschien wat nieuwsgieriger reageert.
Sommige mensen vechten een leven lang tegen de bierkaai door die eerste laag van persoonlijkheid niet te accepteren. Terwijl we inmiddels weten dat minstens 60 procent hiervan vaststaat. Het is effectiever om te focussen op de tweede en derde laag, die later in het leven worden gevormd en beter te veranderen zijn.
Wanneer ontstaat die tweede laag?
Rond je vijfde ongeveer. Op deze leeftijd ga je naar school en kom je voor het eerst in aanraking met waarden die anders zijn dan die van je ouders. Dat is ook waar deze laag om draait: wat vind ik belangrijk? En hoe wil ik dat bereiken? Als iemand status hoog in het vaandel heeft staan, dan kiest diegene een carrièrepad dat uiteindelijk leidt tot een baan met veel aanzien. Op die manier zorgen de waarden die je hebt voor concrete doelen.
Deze laag is al flexibeler dan de eerste, omdat waarden gedurende een leven kunnen veranderen. Je zag het tijdens de coronacrisis; in die periode vonden mensen veiligheid veel belangrijker dan voorheen en daar werden hun doelen ook op aangepast. Maar het belang van veiligheid ebde na de crisis gedeeltelijk weer weg en daardoor werden die doelen op hun beurt ook bijgesteld.
Schijnbaar zit hier dus nog een laag boven, die nóg flexibeler is dan je waarden en doelen. Kun je deze toelichten?
Later in je leven begint de derde laag uit het McAdams-model vorm aan te nemen, pas vanaf je zestiende ongeveer. Deze gaat over de verhalen die we over onszelf vertellen. Tegen onszelf en tegen anderen. Ze zijn bedoeld om ons leven zin te geven. Je groeit op en denkt steeds vaker: wat doe ik hier? Wat voor persoon ben ik? En waar gaat het naartoe? Met verhalen brengen we alles onder woorden. Zo ook onze persoonlijkheid en waarden, de eerste twee lagen uit het model.
Het narratief over onszelf is eigenlijk nooit af en we proberen het altijd achteraf kloppend te maken.
We houden nou eenmaal van verhalen. Evolutionair gezien zijn ze zelfs noodzakelijk: we moeten een situatie kunnen inschatten op basis van een verhaal, zodat we blijven overleven. Kan er zomaar iets uit de bosjes verschijnen dat mij wil opeten? Moet ik snel onderdak zoeken omdat het weer zometeen kan omslaan? Dit zijn verhalen die we door de jaren heen voor onszelf hebben gecreëerd.
Het narratief over onszelf is eigenlijk nooit af en we proberen het altijd achteraf kloppend te maken. Sommige mensen zeggen dat ze al vanaf hun tiende wisten dat ze beroemd wilden worden; maar dit verhaal wordt bepaald op basis van de uitkomst. Is het die mensen ook daadwerkelijk gelukt? Dan krijg je een heel ander verhaal dan wanneer dat niet zo is. Daarom is deze buitenste laag ook het makkelijkst te veranderen.
Als ik het goed begrijp, dan kan een coach het beste bij die buitenste laag beginnen om iemand te helpen?
Zeker. Stel je voor: iemand op werk geeft feedback op iets dat niet goed ging. Heb je een gezond zelfbeeld, dan zeg je tegen jezelf: dat deed ik fout, maar ik leer ervan. Dit noemen we een redemption story, een groeiverhaal. Terwijl mensen met depressieve neigingen het verhaal vaak niet goed aan zichzelf vertellen. Die denken al snel: dat ging fout en nu ben ik een slecht persoon. Daar word je natuurlijk enorm ongelukkig van. Maar het verhaal is te veranderen.
Het model geeft houvast in een onderzoeksveld dat zó verzadigd is geraakt, dat je soms door de bomen het bos niet meer ziet.
Door als coach de juiste vragen te stellen, wordt iemand zich veel bewuster van dit foutieve narratief. Als ik bijvoorbeeld zeg: 'Vertel me een verhaal over een periode in je leven waarin je diep zat en écht tegen jezelf aanliep, maar waar je wel beter van bent geworden,' dan gebeurt er iets moois. Bij iemand groeit het besef dat je sterker kunt worden uit verlies, puur door het verhaal op deze manier te vertellen. De waarde van een moeilijke periode krijgt zo weer een hele nieuwe dimensie.
De lagen hebben dus ook invloed op elkaar. Heeft het model dan echt álles gedekt op het gebied van persoonlijkheid?
Tot nu toe heb ik nog geen wetenschappelijke inzichten gevonden die ontbreken in het model. Ik heb echter zelf wel één toevoeging, die je moet zien als een soort kader om alle lagen heen: de culturele en biologische context. Je wordt geboren in een cultuur met bepaalde mensen om je heen, en alle drie de lagen interacteren binnen dit frame. Dus persoonlijkheid, waarden en narratief zijn allemaal afhankelijk van de cultuur waarin je wordt geboren.
Ik vind het model echt een verborgen parel. Meer mensen zouden hiervan moeten weten. Het geeft houvast in een onderzoeksveld dat zó verzadigd is geraakt, dat je soms door de bomen het bos niet meer ziet. En juist dat doet de Postacademische opleiding Persoonlijke Ontwikkeling ook: de zin van de onzin scheiden.
Daarbij is het werk van McAdams niet alleen een toevoeging voor de wetenschap, maar het is ook een concrete tool voor professionals die andere mensen willen helpen. Je kunt iemands problemen meteen plaatsen in een van de drie niveaus en op basis daarvan aan de slag.
