Wil jij gedragskennis toepassen in je werk en anderen enthousiasmeren over gedragsverandering? Dan stuit je ongetwijfeld op misvattingen over ons vakgebied. Bij de term 'gedragsverandering' denken mensen al snel aan manipulatie, weerstand en met een vingertje wijzen naar het individu. Althans, die vooroordelen horen onze experts vaak voorbijkomen. Hoe gaan zij hiermee om? En welk advies hadden zij zelf graag gekregen aan het begin van hun loopbaan? In dit artikel delen ze hun inzichten met je.
Thom Eisenga, gedragsadviseur en mentor
Als je één mythe over gedragsverandering zou mogen ontkrachten, welke zou dat dan zijn?
Dat gedragsverandering iets engs is. Het voelt voor sommige mensen als manipulatie, alsof we het gedrag van anderen gaan veranderen zonder dat ze dit weten. Vooroordelen over psychologen, bijvoorbeeld dat we gedachten zouden kunnen lezen, helpen hier natuurlijk niet bij.
Misschien is deze misvatting ontstaan door het werk van Cialdini en de associatie met reclame en sales. In zijn boek behandelt Cialdini ‘beïnvloedingswapens’. Die kunnen natuurlijk puur ingezet worden om mensen te laten doen wat jij wilt. Denk aan schaarste als gedragstechniek inzetten op Booking.com, zodat mensen toch snel een hotelkamer boeken. Daar zit natuurlijk een commerciële drijfveer achter.
In mijn dagelijks werk vind ik het juist opvallend hoe vaak de doelen van mijn opdrachtgever en de doelgroep eigenlijk dicht bij elkaar liggen. Ik geef advies bij organisatieverandering en zie dat er veel weerstand kan zijn over een veranderaanpak, maar in de diepte delen mensen vaak dezelfde waarden of een verlangen om iets beter te maken. Ons werk gaat eigenlijk nooit over mensen laten doen wat wij willen, zonder dat ze hier zelf op een manier gemotiveerd voor zijn.
Ons werk gaat meer over zien wat mensen nodig hebben om te veranderen. Ieder mens heeft bijvoorbeeld behoefte aan zekerheid. Verandering brengt vaak onzekerheid met zich mee en dat is een zeer onprettig gevoel. Als je herkent dat de doelgroep onzekerheid ervaart door de verandering, kun je zekerheid geven door ze een garantie te geven dat ze terug kunnen. Of dat je openstaat voor feedback en plannen wilt aanpassen. Het is fijn om aan de basisbehoefte te kunnen voldoen en dus mensen te geven wat ze nodig hebben.
Welk inzicht wil jij meegeven aan beginnende gedragsveranderaars?
Verandering begint bij jou! Het vakgebied is nog erg nieuw. Vakinhoudelijke kennis en methodologie zijn belangrijk, maar andere mensen inspireren en enthousiasmeren ook. Een groot deel van je werk gaat dus over ‘spreading the word’. En het leukste hiervan is dat je de kennis en vaardigheden hebt om anderen mee te krijgen. Zo inspireer je anderen om zelf aan de slag te gaan met gedragsverandering. Misschien heeft dit toch iets weg van manipulatie, haha. Toch geloof ik dat de wereld een mooiere plek wordt als iedereen (iets) meer gedragspsycholoog is, dus het is voor de goede zaak!
Lineke Hiemstra, gedragsonderzoeker en mentor
Als je één mythe over gedragsverandering zou mogen ontkrachten, welke zou dat dan zijn?
Dat veranderen per definitie moeilijk is. Het maakt niet uit of ik met opdrachtgevers, vrienden of familie praat, ik hoor regelmatig uitspraken als ‘mensen gaan dit toch niet doen, ze willen niet, het lukt niet.’ Er komen veel ‘ja maars’.
Mijn visie is dat verandering het meest natuurlijke is wat er is. Als je erover nadenkt, dan zijn we continu aan het veranderen. Verandering is ook noodzakelijk. Als ik als mens nooit zou veranderen, dan overleef ik letterlijk niet. Doordat ik verandering zie als iets natuurlijks, voelt het voor mij minder groot of lastig. De vraag is vooral: hoe worden we beter in het sturen van die verandering? En dat is te leren.
Veranderen begint echt bij begrijpen waarom mensen doen wat ze doen, wat maakt dat ze een specifieke verandering omarmen, en wat ze tegenhoudt. Dan helpt het als je kennis hebt over gedragsbepalers en werkmodellen. Ik denk dat mensen verandering zien als iets moeilijks, omdat ze er nog onvoldoende grip op ervaren.
Welk inzicht wil jij meegeven aan beginnende gedragsveranderaars?
Zelf vind ik deze quote uit het boek Switch heel inspirerend: "A good change leader never thinks, “Why are these people acting so badly? They must be bad people.” A change leader thinks, “How can I set up a situation that brings out the good in these people?"
Het is niet zo dat mensen lui zijn of bewust opstandig of gemakzuchtig. Er zijn logische redenen waarom mensen bepaald gedrag vertonen. Een verkeerd mensbeeld kan je behoorlijk in de weg zitten als je gedrag wil begrijpen en veranderen. Een nieuw mensbeeld, waarin je jezelf gaat trainen, maakt je effectiever in je werk. Het maakt je ook empathischer. Dat vind ik zelf een bonus die ons vakgebied met zich meebrengt.
Guido Lammerts, gedragsadviseur, docent en mentor
Als je één mythe over gedragsverandering zou mogen ontkrachten, welke zou dat dan zijn?
Dat we als gedragsexperts immuun zouden zijn voor beïnvloedingspogingen. Alle psychologische processen die we zien bij onze doelgroep ervaren wij zelf natuurlijk ook. Stel: je wilt de aankoop van elektrische auto’s stimuleren vanwege milieuvoordelen. Ik merk dat ik daar zelf ook direct iets bij voel. Ik rijd nog een benzineauto en ik praat dat voor mezelf goed: ‘Ja, ik rijd dan niet elektrisch, maar mijn auto is wel tweedehands. Ik draag niet bij aan de consumptiemaatschappij en help het milieu door niets nieuws te kopen’. Ik ervaar dus cognitieve dissonantie: mijn houding en mijn gedrag zijn niet in overeenstemming. Alle weerstanden die een doelgroep zou kunnen noemen om géén elektrische auto te kopen, herken ik bij mezelf.
En ik blijf me erover verbazen hoeveel mensen nog denken dat je gedrag verandert door je doelgroep kennis en informatie te geven. Het idee is dat mensen vanzelf ander gedrag gaan vertonen, als ze maar weten wat goed of verstandig is. In de praktijk werkt het bijna nooit zo: kennis is vaak nodig, maar zelden voldoende. Gedrag wordt veel sterker gestuurd door de context, gewoontes, sociale normen en kleine praktische drempels. En leren hoe je omgaat met weerstand, brengt je een stuk verder dan informatie zenden.
Welk inzicht wil jij meegeven aan beginnende gedragsveranderaars?
Kies projecten waar je zelf enthousiast over wordt. Wat vind je leuke onderwerpen? Waar krijg je energie van? Ga op zoek naar de match tussen wat belangrijk is voor je organisatie, en waar jij zelf affiniteit mee hebt. Het is voor je eigen leerervaring goed om plezier centraal te stellen. Als je een opleiding over gedragsverandering gaat volgen, kies dan een oefencasus waar je energie van krijgt.
Sabine Jansen, senior gedragsadviseur en docent
Als je één mythe over gedragsverandering zou mogen ontkrachten, welke zou dat dan zijn?
“Mensen die ons vakgebied niet zo goed kennen, denken dat we de volledige verantwoordelijkheid voor verandering bij het individu leggen. Dat is een heel beperkt beeld en juist niet wat we doen.
Bij elke verandering brengen we in kaart wat we kunnen aanpassen in de (fysieke of digitale) omgeving of in beleid en regelgeving, zodat je het gewenste gedrag faciliteert en makkelijker of leuker maakt. Op die manier haal je de volledige verantwoordelijkheid juist weg bij het individu. Hoe je het systeem om het individu heen inricht heeft namelijk enorm veel invloed op het slagen of falen van een verandering.
Welk inzicht wil jij meegeven aan beginnende gedragsveranderaars?
“Houd het behapbaar voor jezelf. Het kan heel overweldigend en groot voelen om het allemaal goed te doen. Je hoeft niet meteen een volledig gedragstraject van A tot Z perfect uit te voeren.
Realiseer je vooral dat je gedragskennis al op veel kleine manieren kunt inzetten. Alleen al aan het begin van een project checken: is het doel van de verandering duidelijk? Is het helder voor de doelgroep welk gedrag we van hen verwachten? Je staat ervan versteld hoe vaak dat onduidelijk is. Of doe de ACDR Quickscan als je weinig tijd hebt, maar bij de start van een project wel wilt checken welke gedragsbepalers meespelen.
Jij brengt als gedragsveranderaar een unieke blik mee. Onderschat je eigen expertise niet. Door jouw opleiding en ervaring ben je in staat om écht het perspectief van je doelgroep in te nemen. Dan ben je al verder dan veel mensen. ”
Wil jij zelf leren hoe je effectief gedrag kunt veranderen? Bekijk onze postacademische opleiding tot Gedragsveranderaar.
