Boeken
De zin van het bestaan (Man’s search for meaning) - Viktor Frankl
Als je in je hele leven nog maar één boek kan lezen, kies dan dit. Het is nogal een bold statement, maar er zijn weinig boeken die meer indruk op me hebben gemaakt.
Viktor Frankl was psychotherapeut en hoogleraar in de neurologie en psychiatrie. Hij is een van de grondleggers van de logotherapie: een therapievorm die je helpt om terug te vinden waar jouw bestaan eigenlijk over ging, nog voordat problemen jouw weg versperden. Of waar jij zelf je eigen leven ging blokkeren.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog woonde en werkte Frankl in Wenen, tot hij in een concentratiekamp belandde. In dit boek vertelt hij over zijn persoonlijke ervaringen daar, vanuit het perspectief als psychotherapeut én overlevende. Zijn onderzoek aan de universiteit was gestopt en hij zocht naar houvast: het gevoel van waarde te zijn tussen zoveel lijden en zinloosheid. Hij moest net als alle gevangenen dwangarbeid verrichten, maar probeerde hen ook te helpen met hun psychische problematiek.
In zijn boek neemt hij je mee in zijn observaties. Door Frankl’s expertise krijg je een unieke inkijk in menselijke dynamieken in extreme omstandigheden en zijn antwoorden op existentiële levensvragen. Welke groepsprocessen ontstaan er tussen gevangenen en kampbewaarders? Hoe ga ik om met lijden, rouw en extreme omstandigheden als honger, kou, ziekte en vernedering? Hoe kan ik ook hier het gevoel hebben dat ik een zinvol leven leid?
Frankl geeft je een intrigerende kijk in de psyche en veerkracht van de mens. Dit boek helpt je ongetwijfeld om anders naar het leven te kijken en het pad dat je bewandelt.
Behave - Robert Sapolsky
Je valt onbedoeld uit tegen je huilerige peuter of de langzame caissière in de supermarkt, je krijgt ineens een briljant idee of je durft eindelijk iemand op date te vragen of die solliciatiebrief te versturen. Het zijn zomaar wat scenario’s uit een mensenleven. Maar wat gebeurde er precies in je brein, de split second voor je dit gedrag vertoonde? En welke rol speelden je zenuwstelsel en hormonen daar eigenlijk bij? En hoe zijn deze (neuro)biologische processen decennia terug allemaal ontwikkeld gedurende de evolutie van onze soort?
Daar gaat Robert Sapolsky, hoogleraar biologie & neurowetenschappen en primatoloog, dieper op in. Hij bespreekt thema’s als oorlog en vrede, racisme, xenofobie, moraal en vrije wil. Je leest onder andere hoe het kan dat de menselijke soort zo tegenstrijdig is. We zijn in staat om geweld te plegen en anderen te vermoorden, en tegelijkertijd zijn we empathisch en altruïstisch. Hoe zit dat?
In zijn boek blijft hij niet alleen bij een (neuro)biologische basis. Als je bij ons een opleiding hebt gevolgd, heb je ongetwijfeld ook meegekregen dat gedrag vrijwel altijd een complexe interactie tussen nature en nurture is. Sapolsky laat ook zien hoe cultuur een individu kan vormen en welke invloed ecologische factoren hebben op het type cultuur dat ontstaat. Misschien leefden jouw voorouders bijvoorbeeld in de woestijn of op de prairies, waardoor zij bepaalde gedragsvoorkeuren hebben ontwikkeld. Hoe heeft dat nu nog invloed op jouw eigen waarden en gedrag?
Zijn belangrijkste standpunt: om gedrag te begrijpen, moet je zowel snappen wat er een milliseconde als miljoenen jaren vóór dit gedrag gebeurde. Nieuwsgierig naar meer? Hier krijg je een voorproefje van zijn werk in een Ted Talk.
Dopamine Nation: Finding Balance in the Age of Indulgence - Dr. Anna Lembke
Dr. Anna Lembke, psychiater en specialist op het gebied van verslaving, onderzoekt in dit boek de neurobiologische processen achter plezier en pijn. Ze stelt dat in onze moderne maatschappij, waarin we constant toegang hebben tot prikkels die een snelle dopamine-rush geven (zoals sociale media, drugs, gokken en overmatig eten), de balans tussen plezier en pijn verstoord raakt.
Het boek legt uit dat de hersenen streven naar homeostase: na een piek in plezier volgt onvermijdelijk een periode van pijn of ongemak om het evenwicht te herstellen. Door de voortdurende overstimulatie worden we minder gevoelig voor plezier en hebben we steeds meer nodig om hetzelfde gevoel te bereiken, wat kan leiden tot verslaving.
Lembke gebruikt boeiende verhalen van haar patiënten en persoonlijke ervaringen om te illustreren hoe we deze cyclus kunnen doorbreken. Ze pleit voor het herstellen van de balans door het zoeken naar pijn en ongemak (bijvoorbeeld via koude douches of sport), het inbouwen van "dopaminevasten", en het omarmen van radicale eerlijkheid en menselijke verbinding om onze capaciteit voor plezier te herstellen.
Hoewel het boek de nadruk legt op verslaving, reikt de methode verder. Lembke's concepten van dopaminevasten en het omarmen van pijn bieden praktische handvatten. Voor een gedragsveranderaar zijn dit concrete strategieën om mensen te helpen hun 'hedonische evenwicht' te herstellen. Het laat zien dat het verminderen van negatief gedrag niet alleen gaat over wilskracht, maar over het creëren van ruimte voor nieuwe, positievere ervaringen.
Atomic Habits - James Clear
Stel: je loopt rond op de tennisbaan en je ziet twee spelers die evenveel talent hebben. Hun natuurlijke, atletische aanleg voor de sport is dus vergelijkbaar. Beiden willen wel graag hun techniek verbeteren. De ene speler komt af en toe een balletje slaan, omdat hij er dan zin in heeft. De andere speler plant consistent drie trainingen per week in op dezelfde tijden met een buddy. Beiden zetten ze dit zo maanden voort.
Wie heeft er uiteindelijk een betere techniek? Een no brainer: de speler die drie keer per week komt trainen. Waarom? Dat kan je op verschillende manieren uitleggen. Allereerst heeft hij een doel gesteld en de discipline om het ook uit te voeren. Maar veel waarschijnlijker is het dat trainen op maandagavond, woensdagavond en zaterdagochtend na een paar weken voor hem een gewoonte is geworden. Hij hoeft er niet meer over na te denken: hij gaat gewoon. De kans is ook groot dat hij zichzelf daardoor is gaan zien als een tennisser. Hij hoeft zichzelf dan niet meer te motiveren om te trainen, omdat dit gedrag nu past bij zijn zelfbeeld en identiteit.
Maar: hoe is het uiteindelijk gelukt om die gewoonte te creëren? Dat is veel interessanter.
In zijn boek Atomic Habits gaat James Clear hier dieper op in. Een van zijn belangrijkste punten is om je nieuwe gedrag zo klein en makkelijk mogelijk te maken. Welke 1 procent stap kun je elke dag zetten zonder te falen? Dit noemt hij een ‘entry point’.
In het voorbeeld hierboven kan het simpelweg gaan om je sportkleding klaarleggen, want dit activeert in je brein het cognitieve script om te gaan trainen. Zo vergroot je de kans dat je je doel haalt.
Daarnaast speelt je omgeving een cruciale rol. Is deze helpend of juist belemmerend voor je doel? De kunst is om je omgeving zo in te richten dat deze jouw gewoonte faciliteert. Denk aan nieuws- of social media apps van je telefoon verwijderen als je minder tijd achter een scherm wilt doorbrengen. Ook geeft hij je wat handige life hacks, zoals temptation bundling: je nieuwe gedrag dat je misschien lastig of uitdagend vindt, koppelen aan iets dat je leuk vindt om te doen (of al in je routine zit). Denk aan tien minuten yoga doen, nadat je ‘s avonds je tanden hebt gepoetst.
Dit boek is interessant als je aan je eigen doelen wilt werken, maar ook als je meer handvatten wil hoe je gewoontes bij een doelgroep kunt stimuleren. Meer lezen over gewoontes? Check dan ook deze boeken:
- Tiny Habits - B.J. Fogg
- The Power of Habit - Charles Duhigg
